• Nawet 11,5 mld euro może trafić do Polski w związku z ustanowieniem Społecznego Funduszu Klimatycznego. Nasz kraj będzie największym beneficjentem środków Funduszu w Unii Europejskiej.

• Celem Społecznego Funduszu Klimatycznego jest zminimalizowanie negatywnych skutków odejścia od paliw kopalnych, w tym wykluczenia komunikacyjnego. Znaczna część środków z Funduszu może i powinna zostać przeznaczona na dekarbonizację transportu – wskazuje PSNM.

• Podstawę wydatkowania środków stanowią krajowe plany społeczno-klimatyczne. W projekcie polskiego planu na transformację transportu przewidziano zdecydowanie zbyt niski budżet – podkreśla organizacja.

• Propozycje kierunków wsparcia zeroemisyjnego transportu w Polsce ze środków Funduszu zawiera White Paper, który PSNM przygotowało we współpracy z Kancelarią Maruszkin.

W ramach pakietu legislacyjnego “Fit for 55” Unia Europejska przyjęła rozporządzenie 2023/955 z dnia 10 maja 2023 r. w sprawie ustanowienia Społecznego Funduszu Klimatycznego. Jego celem jest realizacja idei sprawiedliwej transformacji poprzez minimalizację negatywnych skutków społecznych związanych z odejściem od spalania paliw kopalnych.

– W genezie ustanowienia Funduszu istotną rolę odgrywa dokonana w ubiegłym roku rewizja dyrektywy w sprawie systemu handlu uprawnieniami do emisji (tzw. ETS). Nowy system zacznie funkcjonować już od 2027 r. lub 2028 r. Ma on na celu ograniczenie emisji CO2 pochodzących ze spalania paliw w budynkach, transporcie drogowym i innych sektorach. ETS 2 obejmie dostawców paliw, którzy będą odpowiedzialni za zakup i umorzenie uprawnień w celu pokrycia emisji. Jednak w praktyce koszty związane z realizacją obowiązków w ramach ETS 2 zostaną przeniesione na konsumentów końcowych. W rezultacie wydatki związane z eksploatacją samochodów spalinowych mogą istotnie wzrosnąć – mówi dr Radosław Maruszkin, Adwokat w Kancelarii Maruszkin.

Aby ograniczyć negatywne konsekwencje związane z wdrażaniem systemu ETS 2, w tym wzrost wykluczenia komunikacyjnego, Unia Europejska powołała do życia Społeczny Fundusz Klimatyczny. Wsparcie z Funduszu zostanie skierowane przede wszystkim do gospodarstw domowych, mikroprzedsiębiorstw i użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji.

– Fundusz zostanie w większości sfinansowany ze środków pochodzących ze sprzedaży uprawnień do emisji w ramach ETS 2. W latach 2026-32 do wykorzystania w ramach Funduszu dostępne będzie nawet 65 mln euro. Polsce, w ramach wsparcia z Funduszu, przypadnie maksymalnie prawie 11,5 mln euro, co stanowi niemal 18% całego budżetu. W kontekście rosnących kosztów użytkowania samochodów spalinowych, w celu przeciwdziałania wykluczeniu komunikacyjnemu, które w Polsce staje się coraz powszechniejszym zjawiskiem, środki z Funduszu powinny w znacznej części zostać przeznaczone na wsparcie Polaków nabywających pojazdy zeroemisyjne. Dlatego wraz z Kancelarią Maruszkin opublikowaliśmy White Paper, którym chcemy się aktywnie włączyć w rozpoczynającą się dyskusję na temat implementacji Społecznego Funduszu Klimatycznego w Polsce – mówi Aleksander Rajch, Członek Zarządu PSNM.

PSNM zaznacza, na drodze do implementacji Funduszu w pierwszej kolejności konieczne jest zidentyfikowanie tych obszarów sektora zeroemisyjnego transportu, które do tej pory nie zostały objęte wsparciem finansowym ze środków publicznych, lub wsparcie dla których nie było udzielane w wystarczającym stopniu. Obecnie rynek elektromobilności w Polsce wciąż znajduje się w bardzo wczesnej fazie rozwoju. Udział samochodów elektrycznych na rynku nowych pojazdów osobowych wynosi ok. 3%, co jest wartością ponad czterokrotnie niższą niż średnia unijna. Polska dysponuje również jedną z najstarszych flot autobusowych w państwach członkowskich, a liczba rejestracji autobusów zeroemisyjnych przez pierwsze trzy kwartały 2024 r. spadła rok do roku aż o ¼. Problemem jest również dostęp do niezbędnej infrastruktury. W prawie 1/3 największych (liczących powyżej 100 mieszkańców) miast w Polsce liczba ogólnodostępnych punktów ładowania DC nie przekracza 10. W zaadresowaniu tych wyzwań może pomóc Społeczny Fundusz Klimatyczny.

– Aby móc skorzystać ze środków w ramach Społecznego Funduszu Klimatycznego, państwa członkowskie muszą przedłożyć Komisji Europejskiej plany społeczno-klimatyczne, które stanowią podstawę wydatkowania środków. Dostępne fundusze mogą być przeznaczane na zapewnienie lepszego dostępu do bezemisyjnego i niskoemisyjnego transportu w ramach krajowych i lokalnych programów wsparcia, poprzez zachęty podatkowe lub dopłaty do zakupu pojazdów. Ponadto mogą być związane z zapewnieniem dostępu do odpowiedniej infrastruktury. W przypadku, gdy pojazdy bezemisyjne stanowią przystępne cenowo i możliwe do wdrożenia rozwiązanie, wsparcie dla takich pojazdów powinno być traktowane w ramach planów społeczno- klimatycznych priorytetowo – mówi dr Radosław Maruszkin, Adwokat w Kancelarii Maruszkin.

White Paper, który PSNM przygotowało we współpracy z Kancelarią Maruszkin, zawiera propozycje kierunków wsparcia, które mogłyby zostać zawarte w polskim planie społeczno-klimatycznym. Propozycje obejmują m.in. wsparcie dla podmiejskiego, zeroemisyjnego transportu zbiorowego w celu niwelowania ubóstwa transportowego w mniejszych miejscowościach i ułatwienia transportu z obszarów wiejskich do większych miast lub miejscowości, wsparcie rynku elektrycznych samochodów używanych w celu zmniejszania emisji z transportu indywidualnego oraz zwiększenia popytu na pojazdy zeroemisyjne wśród osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, czy też dofinansowanie zakupu nieogólnodostępnych stacji ładowania, w szczególności przeznaczonych dla gospodarstw domowych lub wspólnot mieszkaniowych.

– W procesie kształtowania konkretnych instrumentów subsydiów konieczne jest zaangażowanie strony społecznej oraz środowisk eksperckich tak, aby umożliwić efektywne wsparcie użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji. W przeciwnym wypadku wprowadzenie systemu ETS 2 przyniesie negatywne konsekwencje społeczne i zrazi Polaków do ambitnych polityk klimatycznych. Postulujemy jednocześnie zdecydowane podniesienie budżetu przeznaczonego na transformację transportu, który został ujęty w procedowanym właśnie projekcie polskiego planu społeczno-klimatycznego. Rządowa propozycja zakłada dofinansowanie tego obszaru kwotą 1,44–1,71 mld euro, co stanowi zdecydowanie zbyt niską sumę, biorąc pod uwagę wyzwania transportowe, przed którymi stoi polskie społeczeństwo oraz łączne, dostępne dla Polski środki – mówi Łukasz Witkowski, Wiceprezes PSNM.

PSNM podkreśla ponadto, że ustalenie optymalnych zasad dystrybucji środków z Funduszu powinno zostać skorelowane z przygotowaniem krajowej strategii przemysłowej mającej na celu wzrost potencjału produkcyjno-badawczego Polski w zakresie innowacyjnych technologii. To warunek niezbędny dla utrzymania (a w dalszej kolejności również podniesienia) konkurencyjności polskiej branży motoryzacyjnej, która odpowiada za 8% PKB i 13,5% rocznego eksportu Polski. Brak ustalenia długoterminowej strategii w tym obszarze, podobnie jak wsparcie rynku wewnętrznego środkami z Funduszu w sposób nieefektywny lub niewystarczający, poskutkuje nie tylko utratą perspektyw na korzyści gospodarcze, lecz także osłabieniem całego przemysłu motoryzacyjnego w Polsce i negatywnymi konsekwencjami społecznymi: redukcją zatrudnienia, zamykaniem wielu firm i zakładów, zmniejszeniem wpływów do budżetu, a także spadkiem PKB.

Więcej szczegółów na temat Społecznego Funduszu Klimatycznego oraz propozycje kierunków wsparcia rozwoju polskiej elektromobilności ze środków Funduszu zawiera White Paper, przygotowany przez PSNM we współpracy z Kancelarią Maruszkin.

Z opracowaniem można zapoznać się na stronie:
Wsparcie niskoemisyjnego transportu w ramach Społecznego Funduszu Klimatycznego